LGS Sözcükte anlam, çok anlamlılık Konu Anlatımı ve Örnekler

LGS Sözcükte anlam, çok anlamlılık Konu Anlatımı ve Örnekler

LGS’de anlam soruları puan kazandırır. Bu yüzden Sözcükte anlam, çok anlamlılık konusunu sade ve net öğrenelim. Aşağıda kolay dil, zihin haritası, örnekler, ipuçları ve test var.

1. Konuya Çok Kısa Giriş

Sözcükte anlam, çok anlamlılık demek: Bir kelimenin temel anlamını, ondan türeyen yan anlamı ve benzetmeye dayanan mecaz anlamı ayırt etmek demektir. Böylece paragraf ve atasözü sorularını daha hızlı çözersin.

Öncelikle gerçek (temel) anlamı tanı. Ardından yakın genişlemeyi (yan). Sonra benzetmeli uzak sıçramayı (mecaz) bul.

Kısaca Hatırla:

• Temel = ilk, sözlük.
• Yan = yakın genişleme.
• Mecaz = benzetme sıçraması.

2. Zihin Haritası (Geneli Tek Bakışta)

Aşağıdaki zihin haritası Sözcükte anlam, çok anlamlılık konusunu sana bir kuş bakışı gösterir.

MERKEZ: Sözcükte anlam, çok anlamlılık
├─ Anlam Türleri
│  ├─ Temel (gerçek)
│  ├─ Yan (yakın genişleme)
│  ├─ Mecaz (benzetme)
│  ├─ Terim (alan özel)
│  ├─ Somut
│  └─ Soyut
├─ İkilikler
│  ├─ Soyut ↔ Somut
│  └─ Genel ↔ Özel
├─ Çok Anlamlı Sözcük Örnekleri
│  ├─ kol: insan kolu / gömlek kolu / nehrin kolu
│  ├─ baş: kafa / baş öğrenci / masanın başı
│  └─ kök: bitki kökü / kelime kökü / fikir kök saldı (mecaz)
├─ Ayırıcı Sorular
│  ├─ Gerçek mi?
│  ├─ Fiziksel benzerlik mi?
│  └─ Benzetme duygusal mı?
├─ Strateji Adımları
│  1. Kelimeyi işaretle
│  2. Temel anlamı hatırla
│  3. Bağlamı tara
│  4. Uygun anlamı seç
│  5. Şüphe varsa fiziksel test
└─ İpuçları
   ├─ Somut çekirdek → yan → mecaz
   ├─ Duygusal renk = mecaz sinyali
   └─ Alan sözü (deney, hipotez) = terim

Kısaca Hatırla:

• Önce haritaya bak, sonra örnek çöz.

3. Temel (Gerçek) Anlam

Sözcükte anlam, çok anlamlılık içinde ilk adım budur. Kelimenin aklına ilk gelen, sözlükteki çekirdek anlamıdır. Örnek: kolum incindi (kol = uzuv).

⚡ İpucu: Dokunabiliyorsan büyük olasılıkla temel anlamdır.

Kısaca Hatırla:

• İlk aklına gelen = temel.

4. Yan Anlam

Sözcükte anlam, çok anlamlılık sorularında yan anlam: Temel anlamdan yakın ilişkiyle açılan yeni somut kullanımdır. Örnek: masanın ayağı.

Ayak burada destekleyen parçadır. Fiziksel benzerlik var. Benzetme abartılı değil.

⚡ İpucu: Fiziksel benzerlik + alışılmış kullanım = yan.

Kısaca Hatırla:

• Yakın genişleme.

5. Mecaz Anlam

Sözcükte anlam, çok anlamlılık içinde mecaz: Gerçekten kopar, benzetme ve hayal kattın mı mecaz olur. Örnek: kalbini kırdı (kalp cam değil).

⚡ İpucu: Cümleyi gerçek dünyaya taşıdığında mantık bozuluyorsa mecazdır.

Kısaca Hatırla:

• Benzetme sıçraması.

6. Terim Anlam

Sözcükte anlam, çok anlamlılık içinde terim: Bilim, sanat, spor, teknoloji alanına özel anlamdır. Örnek: hipotez çürüdü, eklem, asit, ritim.

⚡ İpucu: Yanında “deney, kemik, formül, nota” gibi ipuçları varsa terim kokusu var.

Kısaca Hatırla:

• Alan özel kelime.

7. Soyut – Somut / Genel – Özel

Sözcükte anlam, çok anlamlılık temeli için bu ikilikler basit olsun. Somut: duyu ile hissedilir (taş). Soyut: duygu, düşünce (umut). Genel: geniş küme (kuş). Özel: alt tür (serçe).

⚡ İpucu: “Bir türü var mı?” sorusu genel mi özel mi gösterir.

Kısaca Hatırla:

• Somut = dokun.
• Soyut = düşün.
• Genel = aile.
• Özel = birey.

8. Çok Anlamlılık Nasıl Anlaşılır?

Sözcükte anlam, çok anlamlılık durumunda aynı kelime bağlama göre farklı ama bağlı anlam taşır. Örnek: kol: insan kolu (temel) / gömleğin kolu (yan) / nehrin kolu (yan genişleme).

⚡ İpucu: Anlamlar arasında ince bir ip olmalı. Kopuksa o başka kelime olurdu.

Kısaca Hatırla:

• Aynı çekirdekten dallar.

9. Yan mı Mecaz mı? Hızlı Test

Sözcükte anlam, çok anlamlılık sorularında karışan yer. Cümleyi gerçek dünyada aynen hayal edebiliyorsan (masanın ayağı) yan anlam; edemiyorsan (zaman su gibi akıyor) mecaz.

⚡ İpucu: “Bu gerçekten olabilir mi?” sor.

Kısaca Hatırla:

• Olabilir = yan.
• Olamaz = mecaz.

10. Stratejik Çözüm Adımları

Sözcükte anlam, çok anlamlılık sorusunda karışma diye şu adımları sırayla uygula.

1. Kelimeyi işaretle.
2. Temel anlamı zihninde canlandır.
3. Yanında hangi kelimeler var bak.
4. Gerçek mi, benzetme mi test et.
5. Seçenekleri ele.

⚡ İpucu: Fiile bakmak da yardımcıdır: içmek, sürmek, kırmak farklı nesnelerle anlam değiştirir.

Kısaca Hatırla:

• İşaretle → Canlandır → Bağlam → Test → Seç.

11. Örneklerle Pekiştirelim

Sözcükte anlam, çok anlamlılık için mini örnek seti:

• Sert kaya (temel) / Sert öğretmen (mecaz).
• Kitabın kapağı (yan) / Kapağı kapat (temel) / O defteri kapattı (mecaz, bitirme).
• Kök (bitki) temel / Kelimenin kökü (yan) / Sorunun köküne inmek (mecaz).
• Yakmak: ateş yakmak (temel) / Kalbini yakmak (mecaz) / CD yakmak (teknik, terimsel).

Kısaca Hatırla:

• Nesne değişince anlam da kayabilir.

12. Sık Yapılan Hatalar

Sözcükte anlam, çok anlamlılık sorularında yapılan klasik hatalar şunlardır.

• Mecazı yan sanmak.
• Çağrışımı anlam türü sanmak.
• Terim ipucunu okumamak.
• Bağlamı hızlı geçmek.

⚡ İpucu: Her soruda “Gerçek mi? Benzetme mi? Alan ipucu var mı?” üçlüsünü sor.

Kısaca Hatırla:

• Üç soru = güvenli cevap.

13. Mini Püf Noktaları

Sözcükte anlam, çok anlamlılık çalışırken hafıza tutsun diye:

• Önce en somut olanı bul. Diğerleri ondan dallanır.
• Duygusal, abartı, hayal kokusu = mecaz.
• Alet, deney, formül kelimeleri = terim ortamı.
• Tek tek test etmek hızlandırır.

Kısaca Hatırla:

• Somut çekirdek anahtardır.

14. Uygulama Soruları

Sözcükte anlam, çok anlamlılık bilgini ölç.

1. (1) “Baş” sözcüğü hangi cümlede mecaz?
   • A) Başım ağrıyor. B) Sınıfın baş öğrencisi o. C) Kitabın baş kısmı temiz. D) Masanın baş yeri dolu.
2. (2) “Soğuk” hangi iki seçenekte mecaz?
   • A) Soğuk su içti. B) Soğuk baktı. C) Soğuk hava esti. D) Soğuk davrandı.
3. (3) “Kırmak” hangi cümlede mecaz?
   • A) Cevizi kırdı. B) Bardak kırıldı. C) Sözünü tutmayıp kalbini kırdı. D) Taşı çekiçle kırdı.
4. (4) “Kol” sözcüğü kaç farklı anlamda? Kolum incindi / Gömleğin kolu kirli / Nehrin kolları genişledi. “Kök” hangi cümlede mecaz?
   • A) Çiçeğin kökü ıslak. B) Kelimenin kökü farklı. C) Sorunun köküne inelim.

Cevaplar

1. B (baş = en başarılı, mecaz)
2. B ve D (duygu, davranış soğuk = mecaz)
3. C (kalp kırmak mecaz)
4. 3 (uzuv / giysi parçası / nehrin ayrılan kolu)
5. C (sorunun kökü = mecaz)

15. Genel Özet

Sözcükte anlam, çok anlamlılık artık daha net: Temel en somut, yan yakın genişleme, mecaz benzetme, terim alan özel. Bağlam karar verir. Küçük adımlarla her gün birkaç soru çöz. Böylece kalıcı olur.

Kısaca Hatırla:

• Temel → Yan → Mecaz → Terim sırası.
• Bağlam = karar motoru.
• Duygusal kayma = mecaz işareti.

16. Son Hızlı Kontrol Kartı

Sözcükte anlam, çok anlamlılık için el feneri gibi kullan:

• 1: Kelimeyi bul.
• 2: En somut anlamı anımsa.
• 3: Cümledeki diğer sözcüklerle gerçek mi test et.
• 4: Fiziksel benzerlik varsa yan, benzetme ve duygu varsa mecaz.
• 5: Alan işareti varsa terim düşün.

Hazırsın. Şimdi kısa tekrar yap ve ertesi gün 5 yeni soru çöz. Böylece Sözcükte anlam, çok anlamlılık sağlamlaşır.